Nowelizacja przepisów prawa spadkowego, która weszła w życie 15 listopada 2023 roku, wprowadziła kilka istotnych zmian, zarówno w przepisach prawa materialnego, jak i w odpowiednich przepisach dotyczących procedury. Mają one na celu głównie ochronę małoletnich.
Przede wszystkim nowelizacja wprowadziła dwie całkowicie nowe przesłanki stwierdzenia niegodności dziedziczenia. Do dotychczasowego katalogu spadkobierców, którzy mogą zostać uznani za niegodnych dziedziczenia dodano spadkobierców którzy uporczywie uchylali się od wykonywania wobec spadkodawcy obowiązku alimentacyjnego określonego co do wysokości orzeczeniem sądowym, ugodą zawartą przed sądem albo innym organem albo inną umową oraz spadkobierców, którzy uporczywie uchylali się od wykonywania obowiązku pieczy nad spadkodawcą, w szczególności wynikającego z władzy rodzicielskiej, opieki, sprawowania funkcji rodzica zastępczego, małżeńskiego obowiązku wzajemnej pomocy albo obowiązku wzajemnego szacunku i wspierania się rodzica i dziecka. W związku z powyższym rodzic, który na przykład uporczywie uchylał się od obowiązku alimentacji w stosunku do własnych dzieci, bądź odwrotnie – dzieci nie wykonujące swoich obowiązków w stosunku do rodziców, będą mogli podlegać uznaniu za niegodnego spadkobrania. W dalszym ciągu uznania za niegodnego dziedziczenia może żądać każdy kto ma w tym interes, nie uległ zmianie także przepis mówiący, że nie można spadkobiercy uznać niegodnym, gdy spadkodawca mu przebaczył, przy czym w dalszym ciągu jeżeli spadkodawca nie miał zdolności do czynności prawnych, przebaczenie jest skuteczne, gdy nastąpiło z dostatecznym rozeznaniem.
Termin do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku w dalszym ciągu wynosi 6 miesięcy od dnia w którym spadkobierca dowiedział się o powołaniu do spadku, jednak w ramach nowelizacji ustawodawca wprost wskazał, że do zachowania terminu do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku wystarczy przed jego upływem złożyć do sądu odpowiedni wniosek. Istotnym jest także dodanie zapisu, mówiącego o tym, że jeżeli złożenie oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku wymaga zezwolenia sądu, bieg terminu do złożenia oświadczenia ulega zawieszeniu na czas trwania postępowania w tym przedmiocie. W praktyce oznacza to całkowitą zmianę dotychczasowej procedury w przypadku odrzucenia spadku przez osoby powołane do opieki na przykład nad osobą małoletnią lub ubezwłasnowolnioną. Podkreślić należy, iż po wszczęciu postępowania spadkowego, zmianie uległa także właściwość sądu w tym zakresie, albowiem w sprawach dotyczących przyjęcia lub odrzucenia spadku nie będzie to już jak dotychczas sąd rodzinny i nieletnich, ale sąd spadku. Takie rozwiązanie ma znacznie przyspieszyć rozstrzygnięcie i ograniczyć ilość sądów zaangażowanych w postępowanie spadkowe.
Zmianą mającą bardzo istotny wpływ na przyspieszenie postępowań spadkowych jest także w przyjęcie rozwiązania, na mocy którego rodzice mogą składać oświadczenie o odrzuceniu spadku w imieniu dzieci, bez konieczności uzyskiwania zgody sądu opiekuńczego, pod warunkiem że dziecko zostało powołane do spadku na skutek wcześniejszego odrzucenia spadku przez innego rodzica. Oczywiście jak wynika z powyższego, jest to rozwiązanie które można zastosować w przypadku zgodnego stanowiska rodziców w tym zakresie – w przypadku sporu w dalszym ciągu wymagane jest uzyskanie wskazanego powyżej zezwolenia sądu.
Nowelizacja skorygowała też spadkobierców uprawnionych do spadkobrania w tzw. trzecim kręgu, bowiem dotychczasowe rozwiązanie przewidywało dopuszczenie do dziedziczenia dalszych zstępnych w przypadku dziedziczenia przez dziadków. Obecnie krąg ten ograniczono do ich dzieci i wnuków. W praktyce oznacza to, że po nowelizacji w trzecim kręgu powołani do dziedziczenia będą: dziadkowie, a w ich braku dzieci dziadków (ciotki, wujowie, stryjowie spadkodawcy) oraz ich dzieci czyli cioteczni i stryjeczni kuzyni spadkodawcy i na tych osobach katalog uprawnionych do dziedziczenia się zmyka. Rozwiązanie takie ma pozwolić na uniknięcie poszukiwania dalekich kuzynów, które często prowadziło do przedłużania się spraw.
Warto również zwrócić uwagę, iż po 15 listopada 2023 roku Sąd nie jest już zobowiązany do ustalania z urzędu pełnego kręgu spadkobierców. Sąd spadku wydaje postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku po przeprowadzeniu rozprawy, na którą wzywa wnioskodawcę oraz osoby mogące wchodzić w rachubę jako spadkobiercy testamentowi i jako spadkobiercy ustawowi zgodnie z kolejnością dziedziczenia. Obecnie Sąd ma obowiązek wezwania na rozprawę jedynie małżonka, zstępnych, osoby pozostające w stosunku przysposobienia, ewentualnie rodziców i rodzeństwo. I chociaż krąg spadkobierców ustawowych może znacznie wykraczać poza wskazaną powyżej grupę, Sąd wezwie ich jedynie o ile będą oni sądowi znani. W praktyce oznacza to, że na przykład poszukiwanie dalszych spadkobierców, choćby w osobie dziadków, bądź wskazanych powyżej ich zstępnych lub wnuków nie jest obowiązkiem Sądu o ile nie zostaną oni wskazani przez wnioskodawcę, bądź innego obligatoryjnego uczestnika, udział takich osób w postępowaniu będzie możliwy wyłącznie z ich inicjatywy.